بررسی فیتوشیمی و اثرات ضدباکتریایی گیاه Ribes khorassanicum Saghafi & Assadi گونه اندمیک شمال خراسان

مقدمه: گیاهان دارویی اصلی‌ترین منبع دارویی در جهان هستند. ایران با بیش از 7500 گونه گیاهی، از نواحی اصلی تنوع زیستی و رویشگاه طبیعی بیش از 900 گیاه دارویی است. Ribes khorassanicum یکی از این گیاهان و متعلق به تیره Grossulariaceae است. این گونه درختچه‌ای به ارتفاع 5/1 تا 5/2 متر و انحصاری خراسان و متعلق به بخش کوهستانی ایران و توران است و در ارتفاعات 2400 تا 2700 متری رشته کوه هزار مسجد دیده می‌شود. زمان گل‌دهی آن نیمه دوم بهار و میوه آن اواسط تابستان می‌رسد. هدف: چون در بازدید از منطقه، دریافتیم که افراد بومی از میوه خشک شده آن برای درمان مسمومیت‌های گوارشی، بیماری‌های قلبی و فشار خون استفاده می‌کنند و تاکنون هیچ‌گونه پژوهشی در این مورد انجام نشده بود سعی شد تا فیتوشیمی و اثرات ضدباکتریایی این گیاه بر روی تعدادی از باکتری‌های گوارشی بررسی گردد. روش بررسی: استخراج عصاره الکلی از گل، میوه نارس و میوه رسیده جهت تشخیص مواد موثر دارویی و استفاده از روش دیسک با ایجاد غلظت‌های 75، 50، 25، 5/12 و 25/6 درصد از عصاره‌های الکلی فوق برای بررسی اثرات ضدباکتریایی بر روی باکتری‌هایی مثل سودوموناس آئروژینوزا، کلبسیلا پنومونیا، شیگلا فلکسنری، گونه‌های جنس سالمونلا، استافیلوکوکوس ‌ارئوس، پروتئوس‌میرابیلیس و اشرشیا کولی. نتایج: بررسی حضور مواد موثر دارویی نشان داد که رتبه فلاونوییدها، ساپونین‌ها و تانن‌ها به ترتیب در گل 2+، - و 4+، در میوه نارس 4+، 1+ و 1+، و در میوه رسیده 1+، -، - +، و هم‌چنین غلظت آلکالویید در گل، میوه نارس و میوه رسیده به ترتیب 5، 38 و 22 میلی‌گرم در لیتر است. نتایج حاصل از بررسی اثرات ضدباکتریایی نشان داد که عصاره میوه رسیده در مورد تمام باکتری‌ها، هاله ممانعت از رشد ایجاد نموده و وسعت آن بستگی به غلظت عصاره داشت. ولی در مورد عصاره گل و میوه نارس این هاله مشاهده نگردید. نتیجه‌گیری: حضور مقادیر بالایی از آلکالوییدها و مقدار قابل توجهی از فلاونوییدها و مقدار نسبتاً مناسب تانن و نیز اثرات ضدباکتریایی در این گیاه، نشانگر ارزش دارویی مناسب آن است.